Mai Pō i ka Lā

Keli‘i Collier

I kēlā kau i hala iho nei, ua mālama ‘ia kekahi papa ‘ōlelo Hawai‘i ma ke kulanui i Mānoa. ‘O ka makahiki mua ia, kau ‘elua. No kahi ha‘awina kākau, koi ‘ia ka ‘imi ‘ana i ‘ōlelo no‘eau i ho‘opa‘a ‘ia ma ka puke ‘Ōlelo No‘eau, he ‘ōlelo ia i hoihoi i ka haumāna nāna e noi‘i aku. A laila, haku ‘ia he mo‘olelo hou i mea e wehewehe ai i ka ‘ōlelo i koho ‘ia, me ka ‘ī ‘ana nō ho‘i i ua ‘ōlelo ho‘okahi ala. Eia mai ‘elima mo‘olelo po‘okela i loa‘a mai. Pili ‘ekolu mo‘olelo i ke ‘ano o ko kākou nohona i kēia au; hō‘ike mai nā mo‘olelo i koe i ka mo‘olelo ka‘ao ‘ana o kekahi wā. Ma ka ‘ōlelo no‘eau a me ka ‘ōlelo makuahine nō na‘e e pili mau ai nā au ‘oko‘a.

I kēia mau lā, ua anu ka ‘āina a ua moloā ke kai. Ua kaumaha ke kumu lā‘au, ‘a‘ohe leo o ka manu, ‘a‘ole i holo ka i‘a, ua māluhiluhi ke kahawai, a ua huhū ka makani. Ke hele wāwae ala ka po‘e ma lalo o ka pō. ‘Oi aku ka ‘aoa o ka ‘īlio. ‘Oi aku ka maka‘u o ka ‘ulu e ulu. E make ana nō ho‘i nā kalo i ka pō mai kēia manawa a mau loa aku. ‘A‘ohe ‘ai a nā Kānaka Maoli. No ke aha? No ka mea, ua ‘ai ‘ia ka lā e ka manō.

He kākau nūpepa au. Ke ‘imi ‘ia nei ka nūhou e a‘u. Akā, ‘a‘ole hiki ia‘u ke nānā i ka po‘e e hele wāwae ana i ka uka. No laila, kalaiwa au i kahakai ma ke ahupua‘a ‘o Mākua i ka moku ‘o Wai‘anae ma ka mokupuni ‘o O‘ahu. Aia ka lawai‘a i lalo o ke kumu pūhala. Ke noho ala ‘o ia i ka moena lauhala a ke ne‘e ‘āwīwī ala kona mau lima. He mau ‘upena mahae ko ka lawai‘a. Ua hele wāwae au iā ia a kāhea me ka leo nui, “Hūī! Aloha mai kāua.” Ua ‘ōlelo ‘o ia ia‘u, “Aloha mai, e ke kākau nūpepa.” Ua ‘ike ka lawai‘a ia‘u. “E ka lawai‘a, ‘o wai kou inoa?” “‘O Kahonuaho‘ōla ko‘u inoa. ‘O Kahua‘ōlelo kou inoa, ‘a‘ole anei?” Ua ‘ike ka lawai‘a i ko‘u inoa. Ua ‘ōlelo au, “‘Ā ‘oia.” Ua ‘ōlelo ‘o Kahonuaho‘ōla, “E noho paha i ka moena lauhala.” No laila, ua noho au.

“Makemake ‘oe e ‘ike i ka lā” i nīnau mai ‘o ia. “E, e, e . . . ‘O ia ka mea nui,” i pane ai au. Ua ‘ōlelo ‘o Kahonuaho‘ōla, “E ho‘olohe paha ia‘u. Ala ka lā i kakahiaka nui ma ke ahupua‘a ‘o Waimānalo i ka moku ‘o Ko‘olaupoko. Ua hau‘oli nō ‘o ia i ke kipa i ke keiki, ka honu, ka manu, ka i‘a, ke kalo, ka ‘uala, ka makani, a me ka wai . . ., akā ha‘i aku ka lā i kona mana‘o i kēlā me kēia po‘e: ʻI kēia lā, e pi‘i ‘ia a‘e ana ka lewa ho‘omakua e a‘u. E ‘imi ana au i ke ahupua‘a ‘o Ka‘ena a e hiamoe wale ana nō i laila.’ ‘O kona kuhihewa kēia. Ua lohe ka manō i ka mana‘o o ka lā.”

Ua kau ‘o Kahonuaho‘ōla i kāna ‘upena ma luna o ka moena lauhala. Ua ‘ike ‘o ia ia‘u a ‘ōlelo, “E hele aku kāua!” Ua hele wāwae māua i kona wa‘a ma luna o ke one. ‘Elua noho o ka wa‘a. ‘Oi aku ka nui o ko‘u noho ma mua ona. Ua pule māua a ma hope iho, ua ‘ōlelo ‘o Kahonuaho‘ōla, “Hiki iā ‘oe ke komo i loko o ka wa‘a.” “Hiki nō,” i pane ai au. Ua pahu ka lawai‘a i ka wa‘a i ke kai a komo ‘o ia ma luna o kona noho. Ua hoe māua i Ka‘ena.

‘A‘ohe makani o ke kai a ua waikālā ke kai i ka mahina e hulahula ana ma luna o ko māua mau po‘o. He pō nani ia. Holo nā nai‘a ma ka ‘ao‘ao o ka wa‘a. Mino‘aka a kani ‘ahē lākou. E hoe ana nō māua ‘o Kahonuaho‘ōla e ‘imi ana iā Ka‘ena. “Hūī, e ka manō . . . hūī, e hele mai e ka manō,” ke kāhea leo nui nei ka lawai‘a. Ke kīkēkīkē ‘ia nei ka ‘ao‘ao o ka wa‘a e ia. “Hūī, e hele mai paha e ka manō.” Ma hope iho, hiki iā māua ke kaula‘ela‘e i Ka‘ena. “He aha kēlā?! He aha kēlā,” i ‘uā ai au. “He alaula kēlā i ke kai hohonu.” Ka‘awili au e ha‘i aku iā Kahonuaho‘ōla, akā ‘a‘ole ‘o ia e noho ana ma loko o ka wa‘a.

“Auē! Aia i hea ka lawai‘a,” i nīnau ai au. ‘Oi aku ka mākaukau o Kahonuaho‘ōla ma mua o‘u. “Auē nō ho‘i ē!” Ua hahai ‘ia ke alaula e a‘u. Ua mā‘alo au iā Mākaha, Honouliuli, Hālawa, a me Waikīkī. Ua hoe ‘ia ka wa‘a e a‘u i Waimānalo. “Hū ke kena o ko‘u mau lima!” Aia ke alaula ma lalo o ke kai ma ke ahupua‘a ‘o Waimānalo. “Hiki ia‘u ke nānā i ke alaula e pāla‘ela‘e ana ma lalo o ke kai.” Ua lohe au i ka pakī a ka‘awili a ‘ike au iā Kahonuaho‘ōla e noho ana i loko o ka wa‘a. Ke puka mālie a‘e nei ka lā mai ke kai mai. Kani ka manu. Lele ka nai‘a. A kāhea leo nui ‘o Kahonuaho‘ōla i ka lā, “E ho‘olohe paha: Aia nō i ke au a ka wāwae.”

© Keli‘i Collier, 2003.