Skip to main content

Ka Wahahe‘e

Keānuenueokalani Williams

Students in a Hawaiian 102 class at UH Mānoa were asked, at the end of the fall semester of 2004, to create Hawaiian language stories based on ‘Ōlelo No‘eau of their own choosing. Two stories were selected by their kumu for inclusion in the current issue of Kaleinamanu, that given below by Keānuenue Williams and that composed by Lyssa Horikoshi and reprinted on the previous page of our collection. Both stories are presented as submitted—without correction—and therefore serve as an accurate yardstick of our own understanding of ka ‘ōlelo makuahine. This is what good writing looks like from two very ‘a‘apo students in the second semester of their first year of what we hope will be a lifetime of learning, using, and sharing our mother tongue.


I ka wā kahiko, ma ka mokupuni ‘o O‘ahu i ka moku ‘o Ko‘olaupoko i ke ahupua‘a ‘o Kailua, noho ‘elua kāne, he kaikua‘ana a he kaikaina, me ko lāua ‘ohana. Maika‘i loa kekahi kāne a kolohe loa kekahi. Ua hana nui lāua i ka lo‘i kalo i kēlā me kēia lā.

I kekahi lā, ua huki ke kaikua‘ana i nā kalo i ka lo‘i. Akā, ‘a‘ole ‘o ia i ‘ike i kona kaikaina. Ua mana‘o ‘o ia, "Aia i hea ko‘u kaikaina kolohe i kēia manawa? Ua ala a‘e paha ‘o ia ma mua o ka pukana lā, no laila, hiki iāia ke hana."

I ka napo‘o ‘ana o ka lā, ua ho‘i mai ke kaikaina. ‘Ōlelo ke kaikua‘ana, "Aia i hea ‘oe? ‘A‘ole hiki ia‘u ke ‘ohi i kāu mau kalo a pau nāu!"

"E ke kaikua‘ana! Mai nuku ‘oe! Ua ala a‘e nō au ma mua o ka pukana lā, a ua hele aku au i ke kai e lawai‘a me ka ihe. Akā na‘e, ua ‘ike au i kekahi manō nui loa e holo ana ma waena o nā pohaku a mana‘o au, Hū! Ua ‘ai iho kēia manō nui i nā i‘a a pau!"

‘Ōlelo ke kaikua‘ana, "No laila, aia i hea nā i‘a?" A, pane ke kaikaina, "Ua ‘ōlelo au, ua ‘ai ‘ia iho nā i‘a e ka manō nui!"

I ia lā a‘e, ‘a‘ole i ‘ike hou ke kaikua‘ana i kona kaikaina i ka lo‘i kalo. Ua ku‘u wale nō ‘o ia i ka hana. Ma hope iho, ua ho‘i mai ke kaikaina i kauhale. 

‘Ōlelo ke kaikua‘ana, "Aia i hea ‘oe i kēia lā?" A pane ke kaikaina, "E ke kaikua‘ana! Ua ala a‘e ma mua o ka pukana lā a ua hele aku au i ke kai e kiloi ‘upena. I ka hiki ‘ana o‘u, ua ‘ike hou au i ka manō nu loa e ‘au‘au ana i ke kai papa‘u! Tsā! Ua ‘ai iho kēlā manō i nā i‘a a pau! No laila, ‘a‘ohe a‘u i‘a." ‘Ōlelo ke kaikua‘ana, "Ua lohe au iā ‘oe akā, ‘a‘ole au e ho‘olohe nei iā ‘oe!"

I ia lā a‘e, ua ala a‘e ke kaikua‘ana ma mua o ka pukana lā. Ua pe‘e aku ‘o ia no laila, ‘a‘ole i ‘ike kona kaikaina iā ia. A laila, ua ala a‘e kona kaikaina a ua hele wāwae ‘o ia ma kai. Ua hahai ke kaikua‘ana i ke kaikaina i ke kai o Kailua. Aia lāua ma ke kai punahele o lāua. Makemake lāua e he‘enalu i laila. Mana‘o ke kaikua‘ana, "E aha ana ko‘u kaikaina kolohe?"

A laila, ‘ike ke kaikua‘ana i kona kaikaina e he‘enalu ana me kekahi wahine u‘i loa! Ua ‘ōlelo ‘o ia, "Auē, kēlā ‘īlio kolohe! ‘O kēlā wahine u‘i ka ipo a ko‘u kaikaina!" Ma hope iho o kona ‘ike ‘ana, ua ho‘i mai ke kaikua‘ana i kauhale.

I ka hiki ‘ana o kona kaikaina, e hana ana ke kaikua‘ana i ka lo‘i kalo. ‘Ōlelo ke kaikua‘ana, "Aia i hea ‘oe i kēia lā?" Pane ke kaikaina, "Ua ala a‘e au ma mua o ka pukana lāa ua hele aku au i ke kai e loa‘a nā i‘a me ka ‘auhuhu. Akāna‘e, ua ‘ike hou au i kēlā manō nui loa e holo ana ma mua o ko‘u mau maka! A, mana‘o au, ua ‘ai iho kēlā manō nui i nā i‘a a pau! Auē! I kēia manawa, ‘a‘ohe a‘u i‘a! Pōloli nō kēlā manō!"

‘Ōlelo ke kaikua‘ana, "‘Ae, ua ‘ike nō au i kāu manō nui loa!" Pane ke kaikaina, "Ua ‘ike ‘oe?" ‘Ōlelo ke kaikua‘ana, "‘Ae, nani loa kāu manō a he lauoho loloa ‘ele‘ele ko kāu manō a makemake nō e he‘enalu ma ko kāua kai punahele!"

"Hū ke kiko‘olā! Ua hahai ‘oe ia‘u!" i ‘ōlelo ai ke kaikaina.

A ‘ōlelo ke kaikua‘ana, "‘Ae!  Auē nō ho‘i ē! He waha kou o ka he‘e!"

I ia lā a‘e, ‘a‘ole i ‘ōlelo ma‘alea ke kaikaina kolohe no ka mea e hana ana ‘o ia i ka lo‘i kalo me kona kaikua‘ana.

‘A‘ole i ‘ike iki hou ‘ia kēlā manō nui loa.

Pīpī holo ka‘ao.