Skip to main content

Ka Ho‘iho‘i Lole Wāwae ‘Ana

Kanoelani Chang

I ka wā kahiko, i ke awaawa ʻo Nuʻuanu, ma ka mokupuni ʻo Oʻahu, ua noho ihola kekahi ʻohana menehune. ʻElima keiki o kēlā ʻohana akā, hoʻokahi wale nō ona keiki kāne. ʻO ʻAuliʻi kona inoa. ʻO ke keiki muli loa ʻo ia akā hana ʻino mau ʻo ia i nā pilikia he nui! No ka mea, kolohe loa ʻo ia i ka nānā ʻana o kona mau kaikuāhine. Makemake lākou e hele i ka nahele e ʻimi i nā ʻunahe. Haʻi mau ko lākou mau mākua, "ʻAʻole pono lākou e ʻauana i ka nahele no ka mea ʻaʻole maopopo ka mea o loko iā lākou." Akā, ʻa‘ole lākou hoʻolohe pono a ua hele hou i kēlā me kēia lā.

I kekahi lā, ua peʻe ʻo ʻAuliʻi ma hope o kekahi kumu lāʻau koa a ua hoʻolohe wale nō ʻo ia i ke kamaʻilio ʻana o kona mau kaikuāhine.

"E kuʻu mau tita, makemake au e hōʻike i kekahi mea iā ʻoukou. I nehinei, ua waiho ʻia kēia ma lalo o ka wailele i uka o ko koʻu ʻohana hale."

Wahi a kekahi kaikuahine ʻē aʻe, "Auē! ʻAʻole hiki iā ʻoe ke ʻaihue i nā mea e waiho ʻia ana!"

"Pēlā paha . . . akā ʻaʻole paha waiho ʻia! Poina wale nō ia!"

I kēlā manawa, hoʻomaka ka ua he nui a ua hoʻi lākou i ko lākou hale. Manaʻo ʻo ʻAuliʻi, makemake au e ʻike i ka mea e hōʻike ʻia ana. No laila, i kēlā aumoe, ua komo ʻo ia i ko kona mau kaikuāhine lumi a loaʻa kēlā mea iā ia. He lole wāwae selamoku ia. Manaʻo ʻo ʻAuliʻi, he aha kēia ʻano lole? ʻAʻole loaʻa kēia ʻano lole i nā menehune. A maopopo koke iā ia, he lole kanaka ia!

I ia lā aʻe, ua holo ʻo ʻAuliʻi ma kai e hoʻihoʻi i ka lole wāwae selamoku. Maopopo ka makaʻu o kēia hana iā ia akā, i kona manaʻo, he hana pono kēia.

I kona hiki ʻana mai i kai, ʻaʻole ʻo ia i ʻike i ka poʻe sela. Aia kona mau moku nui i ke awa, akā ʻaʻohe kanaka i laila. Manaʻo ʻo ʻAuliʻi, "E noho ana au i ʻaneʻi e kali. No kekahi kanaka sela kēia lole wāwae." Ua hala ka manawa pōkole, hiamoe koke ʻo ia ma mua o ka moku sela.

I kona hiamoe ʻana, ua hele maila kekahi mau keiki haole. Ua nānā lākou iā ʻAuliʻi e hiamoe ana a wahi a kekahi ma ka ʻōlelo haole, "What’s that?" Hoʻāla ʻia ʻo ʻAuliʻi e ka ʻōlelo o ke keiki. Pīhoihoi nā keiki iā ʻAuliʻi a ua holo ʻāwīwī akula lākou. Kū hoʻokahi ʻo ʻAuliʻi e hāpai ana i ka lole wāwae selamoku. ʻAʻole hiki ke maopopo ke kumu o ko lākou holo ʻana aku iā ia. Makemake wale ʻo ia e hoʻihoʻi i ka lole wāwae. ʻAkahi nō a pau kona manaʻo ʻana, a hiki maila kekahi ʻuhane mai ka lewa mai a wahi a ka ʻuhane, "ʻAʻole pono ʻoe e kū i ʻaneʻi no ka mea nui nā kānaka haole o kēia mau moku. Maopopo iaʻu ke kumu o kou hele ʻana mai akā ʻaʻole maopopo iā lākou. Manaʻo lākou he kiapolō ʻoe! Hoʻi i Waolani i kahi o ka ʻeʻepa.Ōlelo Noʻeau, 1033) No laila, hoʻi akula ʻo ʻAuliʻi e haʻi i ka moʻolelo e pili ana i kona hana wiwoʻole.

© Kanoelani Chang, 2004

Oleo-noeau216

Ho‘i i Waolani i kāhi o ka ‘e‘epa. Go to Waolani where the supernatural beings dwell. Said to one who can’t be fathomed. It is the equivalent of "Go and join your peculiar kind of people." Waolani, in Nu‘uanu, O‘ahu, was once the home of gods, menehune, Nāwā (Noisy beings), Nāmū (Silent beings), and all manner of disgruntled, misshapen, and joyous characters who were grouped under the term ‘e‘epa. —Mary Kawena Pukui, ʻŌlelo Noʻeau, 1033




Related articles